Heeft u ooit van de schilder Ten Cate gehoord? Dan rijst al snel de vraag: welke Ten Cate? Begin dit jaar speelde diezelfde vraag ongetwijfeld in een klein Parijs veilinghuis, waar een schitterend schilderij, Sterrennacht aan zee, werd aangeboden. Gesigneerd met de naam 'Ten Cate', stond het vermeld als werk van Hendrik Jan ten Cate (1867-1955). Een vergissing, zo bleek al snel.
In het gezaghebbende Scheen-lexicon worden maar liefst acht kunstenaars met deze achternaam genoemd (en ja, er zijn ook schilders met de naam Ten Kate). Namen als Anne Marie Blaupot ten Cate (1902-2002), Constantina ten Cate (1806-1876) en Hendrik Gerrit ten Cate (1803-1856) passeren de revue. Maar de meest getalenteerde, naar mijn bescheiden mening, is zonder twijfel de Nederlandse impressionist Siebe ten Cate (1858-1908). Zijn dromerige landschappen en levendige stadsgezichten, vaak uitgevoerd in pastel, hebben een onmiskenbaar signatuur. Het duurde dan ook niet lang voordat ik zijn hand herkende in Sterrennacht aan zee. Een buitenkans! Het schilderij werd voor een bescheiden bedrag afgehamerd. De trein naar Parijs was snel geboekt.
Een reislustige Fries in Europa
Siebe’s leven kende al vroeg tragiek. Beide ouders overleden toen hij nog jong was. Dankzij het familiekapitaal dat hij erfde, kon hij op 22-jarige leeftijd naar Parijs verhuizen, nadat hij zijn opleiding aan de Rijksacademie in Den Haag en in Antwerpen had voltooid. Na zijn definitieve vestiging in de Lichtstad raakte hij bevriend met grootheden als Camille Pissarro en Alfred Sisley, deelde hij een atelier met Kees van Dongen, en leerde hij Vincent van Gogh kennen, die hem in zijn brieven noemde.
Siebe was een productieve kunstenaar, die regelmatig exposeerde in binnen- en buitenland, waaronder op de prestigieuze Parijse Salon. Hoewel zijn vaste woonplaats zich bevond in het culturele hart van Europa, liet hij zich verleiden tot vele reizen. Zijn nieuwsgierigheid bracht hem naar Zwitserland, Spanje, België, Engeland, Scandinavië, Duitsland en zelfs Noord-Afrika.
Sterrennacht aan zee
Het schilderij Sterrennacht aan zee dateert uit 1901. In dit werk vangt Siebe de verstilde grootsheid van een nacht aan de Franse kust. Het spel tussen licht en duisternis, waar de zee en hemel elkaar raken, vormt het hart van dit schilderij. De donkere, rotsachtige kustlijn op de voorgrond torent als een stille wachter boven het water uit. Maar het is de lucht, bezaaid met sterren die als fonkelende stippen door de schemering breken, die het tafereel werkelijk tot leven brengt.
Goudvernislaag
Dit schilderij van Siebe ten Cate heeft bovendien een uitzonderlijk en intrigerend aspect: de originele vernislaag bevat gouddeeltjes die tijdens restauratie werden ontdekt. Deze subtiele toevoeging van goudpoeder geeft het werk een bijzondere, warme gloed en was door Ten Cate bedoeld als visueel effect. Het is een gedurfde en verrassende keuze voor een schilderij uit 1901. Het gebruik van goudpoeder in vernis is bijzonder zeldzaam en mogelijk zelfs uniek voor zijn oeuvre.
Siebe heeft de ‘schrale’ schilderwijze bewust toegepast in de zee en rondom de sterren. Net als Jan Mankes dunde hij de verf af met een doekje, zijn vingers of een schuursteentje, waardoor de overtollige verf werd verwijderd. Dit laat kale linnen puntjes zien in de lucht, wat de suggestie wekt dat de sterren daadwerkelijk stralen. Het effect creëert openheid en diepte in de voorstelling.
Siebe paste daarnaast een opvallende techniek toe: hij schuurde de ruimte rond de sterren lichtjes op, waardoor het linnen subtiel zichtbaar wordt. Dit creëert een bijna etherisch effect, alsof de sterren zelf licht uitstralen. Het geheel ademt een mysterieuze, bijna symbolistische sfeer. Aan de horizon zien we een klein, rood licht – is het een schip, of een vuurtoren? Dit rode accent trekt onvermijdelijk de aandacht, dwingt uw blik naar de oneindige horizon, en geeft het werk een subtiele spanning.
Siebe’s oeuvre balanceert tussen twee werelden: de serene natuur en de bruisende drukte van de stad. De landschappen en architectuur van de plekken die hij bezocht, spelen een prominente rol in zijn werk. Van het Vierwaldstättersee in Zwitserland en de bossen rond Zwolle tot de levendige markten van Sevilla, het Parijse nachtleven of de bedrijvigheid op de Theems in Londen. Al zijn werken worden gekenmerkt door een subtiele neveligheid, een dromerige sluier die als een herkenbaar element door zijn hele oeuvre heen zweeft. Naast schilderijen en pastels vervaardigde hij ook enkele etsen en litho’s.
Oeuvrecatalogus & RKD-Studie
Hoewel Siebe ten Cate (nog) niet bij het grote publiek bekend is, doet dat niets af aan de kwaliteit van zijn werk. Zijn schilderijen maken deel uit van collecties van prestigieuze musea zoals het Rijksmuseum, het Louvre en Musée d’Orsay. Sinds 2020 zet de Siebe ten Cate Stichting zich in voor de herwaardering van deze kunstenaar. Dit jaar verschijnt er een uitgebreide RKD-Studie en oeuvrecatalogus, met essays over zijn leven, zijn artistieke netwerk en zijn reizen.
Een eerste stap om zijn naam opnieuw op de kaart te zetten, werd in 2012 gezet met een overzichtstentoonstelling in het Fries Scheepvaartmuseum. Maar dit is nog maar het begin. De stichting plant de komende jaren twee tentoonstellingen, één in Frankrijk en één in Nederland. Bob Scholte Fine Art heeft momenteel een selectie van tien werken van Siebe ten Cate in de collectie, waaronder enkele van zijn kenmerkende stadsgezichten en serene landschappen. Elk werk getuigt van zijn meesterlijke techniek en oog voor detail, en biedt een unieke inkijk in het leven en de reizen van deze reislustige impressionist.